Autorica: Tijana Cvjetićanin, Zašto ne?
Izvor: istinomjer.ba
Nacrt Zakona o javnosti rada neprofitnih organizacija najnoviji je korak vladajućih stranaka u Republici Srpskoj ka apsolutizaciji vlasti SNSD-a, nakon “kupovine” poslanika i sa njim povezanog isljeđivanja novinara, usvajanja Zakona o javnom redu i miru te izrade prijedloga novog Zakona o javnom okupljanju. Ovim se potezima sve otvorenije šalje poruka da je vlast spremna učiniti šta god smatra potrebnim da bi ugušila sve kritičke glasove u ovom entitetu, nauštrb sopstvenoj proklamovanoj demokratskoj orijentaciji, pravnom poretku, pa i zdravom razumu.
Nacrt “Zakona o javnosti rada neprofitnih organizacija” u Republici Srpskoj izazvao je burne reakcije javnosti, civilnog društva i opozicionih stranaka u RS, koji ga nepodijeljeno doživljavaju kao, do sada vjerovatno najteži, nasrtaj na slobodu organizovanja i javnog djelovanja. Nacrt su predložili poslanički klubovi SNSD, DNS – SNS – SRS i SP u Narodnoj skupštini Republike Srpske, a o njegovom usvajanju glasaće se na 4. sjednici NSRS, koja će se održati u utorak, 19.5.2015.
Kampanja satanizovanja i zastrašivanja civilnog društva od strane vladajućih struktura već je konstanta u Republici Srpskoj. Koalicija stranaka predvođena SNSD-om, koja zadnjih 9 godina obnaša vlast u RS, u ovom se mandatu više bavila obračunavanjem sa kritičarima i neistomišljenicima, nego bilo čim drugim. SNSD odavno ima poseban “pik” na medije i organizacije civilnog društva, naročito one koje su ukazivale na korupciju, nerad ili nezakonito djelovanje vlasti.
Vlada RS je, tako, još 2009. godine objavila dokument „Lažno prikazivanje društvenih i ekonomskih prilika u RS – OHR-ovo kreiranje i održavanje nestabilnosti u BiH kroz djelovanje Rafija Gregorijana i drugih protiv RS“ u kome je, kao poseban “neprijatelj Republike Srpske”, izdvojena organizacija Transparency International BiH, nakon što je ista objavila analizu sporne privatizacije Rafinerije nafte u Bosanskom Brodu. SNSD se na nevladine organizacije obrušavao i u vaninstitucionalnom kapacitetu, pri čemu je najveću osudu javnosti izazvalo izdavanje knjige “Rušenje Republike Srpske: Teorija i tehnologija prevrata” (2014), u kojoj je objavljena već čuvena “crna lista” medija, osoba i organizacija, koji su ovdje optuženi za djelovanje protiv Republike Srpske po nalogu “inostranih naredbodavaca”. Transparency International BiH, Buka, Helsinški parlament građana, Svetlana Cenić i Tanja Topić, koji su se našli na ovoj listi, podnijeli su zbog toga tužbu za klevetu protiv Stefana Karganovića, Nenada Novakovića i izdavačke kuće Besjeda.
Huškačke izjave protiv civilnog društva po pravilu su se intenzivirale u periodima kada se vladajuća koalicija osjećala posebno izloženo javnoj kritici i/ili opasnosti od izražavanja nezadovoljstva kroz proteste. Među njima se, kao posebno maštovite, ističu izjave Milorada Dodika o stranim centrima moći, koji preko „penzionisanih stranih obavještajaca koji su zakupili dva sprata u hotelu „Tuzla““ planiraju pobunu “protiv režima u RS”, te čuvena izjava Nikole Špirića o prijetećim značkama namijenjenim “destabilizaciji Republike Srpske”, koju vrijedi još jednom navesti:
„Taj nevladin sektor potpomognut određenim opozicionim strankama već štampa određene značke. Imamo saznanja da će to biti značke na kojima će pisati borba protiv onog, ovog i da će ih uskoro distribuisati na prostor BiH“, rekao je Špirić u februaru 2013. godine.
Špiriću se ova besmislena zamisao toliko dopala, da ju je ponovio i u (predizbornom) avgustu 2014. godine, iako se u prethodnih godinu dana nije dogodilo ništa što bi potvrdilo njegove prethodne najave “određenih značaka”. Očito strahujući od lošeg izbornog rezultata, i Milorad Dodik je u ovom periodu govorio o navodnim planovima “stranih službi” za izazivanje nereda u izbornoj noći u slučaju da SNSD dobije izbore. Kao ni drugi slični paranoični scenariji kojima je SNSD godinama zastrašivao građane/ke, ni ovaj se nije ostvario.
Dodik je, u istom duhu, prije godinu i po dana najavio i da će osnovati Odbor za zaštitu ustavnog poretka Republike Srpske kao odgovor na “permanentne prijetnje ustavnom poretku” koje dolaze od “raznih inicijativa izvan Republike Srpske”.
Odluka o osnivanju ovog odbora donijeta je krajem 2013, a Istinomjer je početkom ove godine pokušao saznati da li je ovo tijelo – prema Dodikovim izjavama, ključno za očuvanje ustavnog poretka u RS – ikada zaista proradilo, ko ga čini i čime se bavi. No, i pored brojnih pokušaja nikada nismo uspjeli dobiti nikakav odgovor na ova pitanja iz kabineta Predsjednika RS, a jednako šutljiv i nevidljiv ovaj je Odbor ostao i u javnosti.
Još jedna od poznatih Dodikovih huškačkih izjava bila je i ona data krajem 2012. godine, kada je izjavio da se iz inostranstva finansiraju aktivnosti na njegovoj smjeni:
“Raspolažem informacijama da je ovdje ušlo 10 miliona dolara da bi se podržale razne nevladine organizacije. Govori se o nekom `proljeću` i ovdje. (…) “Naravno, cilj je jedan: skloniti Dodika. Dovesti marionete. Isprazniti Srpsku. Oduzeti joj sve nadležnosti”.
Ubrzo nakon toga, Dodik je najavio kako će se od ovih “opasnosti” zaštititi usvajanjem novog zakona, očito inspirisan sličnim potezom Vladimira Putina:
“Jedna moja ekipa ljudi sad radi na tome da se prepiše američki zakon koji regulira nevladin sektor i da ga predložimo i ovdje za mjesec-dva dana, uz neophodna prilagođavanja”, rekao je tada Dodik.
Priča o ovom zakonu nastavila se i nakon toga, a sada je, po svoj prilici, ušla u svoju završnu fazu. Vrijedi istaći i da je donošenje ovog zakona promovisao i autor “crne liste” nevladinih organizacija, Stefan Karganović, na prošlogodišnjem skupu pod nazivom “Obojene revolucije kao instrument političke transformacije”, na kom je usvojena “Banjalučka deklaracija: prijedlog mjera za zaštitu Republike”. U deklaraciji se, sasvim u skladu sa stavovima Milorada Dodika i SNSD-a, navodi:
“…da je potrebno pripremiti i usvojiti zakon kojim se reguliše rad “nevladinih organizacija” u Republici Srpskoj. Niz institucija u Banjaluci koje po ciljevima, ideološkim smjernicama i metodama rada odgovaraju beogradskim ekspoziturama istog centra /poput Helsinškog odbora za ljudska prava, Fonda za humanitarno pravo itd/, predstavljaju ključni logistički temelj promjene režima.
Te NVO su puke ekspoziture zapadnih centara moći. One važnije već godinama dobijaju novac iz fondova američkih kvazinezavisnih tijela poput Nacionalne fondacije za demokratiju /National Endowment for Democracy/ i Nacionalnog demokratskog instituta /National Democratic Institute/, čije finansiranje je u cjelini ili najvećim dijelom pokriveno iz budžeta američke vlade.
Zakon Republike Srpske o radu tih NVO treba da bude samo kopija američkog Zakona o registraciji stranih agenata /Foreign Agents Registration Act, FARA/, kojim se reguliše aktivnost pravnih i fizičkih lica u SAD čiji rad finansiraju strane vlade.
Taj zakon propisuje potpunu transparentnost istih onih djelatnosti koje američki Stejt department bogato finansira širom svijeta. U SAD federalni zakon o predizbornim kampanjama /Federal Election Campaign Act/ izričito zabranjuje ma kakvo strano miješanje u američki politički proces.
Takvo miješanje, međutim, vlasti SAD smatraju legitimnim i poželjnim kada ga u bivšoj SFRJ /ili širom bivšeg SSSR/ provode štićenici Vašingtona pod firmom “podsticanja demokratije”.
Krajnje je vrijeme da i Narodna skupština Srpske uzme u razmatranje jedan američkom modelu sličan zakon o stranom finansiranju tzv. nevladinog sektora. Ne treba da bude ni u kom smislu stroži ili više restriktivan od onog koji važi u SAD: ko god dobija strane pare, neka se registruje kao “agent stranih interesa”.
Zanimlijvo je da niko od učesnika, ali ni medija koji su o ovom skupu izvještavali, nije uočio baš ništa neobično u činjenici da su koorganizatori ovog skupa – organizovanog sa ciljem “sprečavanja stranih uticaja u RS” – bili “Fond strateške kulture” iz Moskve i “Istorijski projekat Srebrenica” iz Haga; te da su deklaraciju potpisali, recimo, i “magistar istorijskih nauka, naučni saradnik Centra za proučavanje savremene balkanske krize Instituta za slavistiku Ruske akademije nauka Ana Filimonova, politikolog, analitičar Fonda strateške kulture i direktor kancelarije FSK u Beogradu Aleksandar Pavić”.
Pogledajmo, konačno, šta je Dodikova “ekipa ljudi” uspjela da uradi na “prepisivanju američkog zakona” u proteklih godinu i po dana i kakav je rezultat njihovog rada.
Za početak, “američki zakon” na koji su se pozvali i Putin i Dodik u paradoksalnom nastojanju da opravdaju represivne mjere prema nevladinom sektoru, nije, kako je to Dodik najavio, “prepisan”, već su iz njega uzeti oni dijelovi koji su se Dodikovoj “ekipi” vjerovatno učinili zgodnim za ograničavanje rada nevladinih organizacija. Rezultat ovakvog kreiranja zakona je potpuna pravna papazjanija, koja se razilazi sa domaćim zakonodavstvom, ali i sa zdravim razumom. Navedeni “američki zakon”, pod nazivom Zakon o registraciji stranih agenata (Foreign Agents Registration Act (FARA)) usvojen je u SAD-u 1938. godine, ali je amandmanima promijenjen 1966. Ovaj zakon se, međutim, ne odnosi na rad nevladinih organizacija kako to tvrde Dodik i Putin, već na osobe koje “djeluju kao agenti stranih pokrovitelja u političkom ili kvazi-političkom kapacitetu” i od njih zahtijeva da “periodično objave informacije o svom odnosu sa stranim pokroviteljem, kao i aktivnosti, račune i uplate izvršene kao podršku tim aktivnostima”, kako je navedeno na zvaničnoj FARA stranici.
Termin “Agent stranog pokrovitelja”, prema ovom zakonu, označava osobu koja:
“Djeluje kao agent, predstavnik, uposlenik ili službenik, ili bilo koja osoba koja djeluje u bilo kom dugom kapacitetu po naređenju, zahtjevu ili prema direktivama ili pod kontrolom stranog pokrovitelja, ili lica čije su bilo koje aktivnosti direktno ili indirektno nadgledane, usmjeravane, kontrolisane, finansirane ili subvencionirane u cjelini ili većim dijelom od strane stranog pokrovitelja i koja direktno ili preko drugih osoba:
- Unutar SAD učestvuje u političkim aktivnostima za ili u interesu stranog pokrovitelja
- Djeluje unutar SAD kao savjetnik/ca za odnose s javnošću, agent za odnose s javnošću, uposlenik/ca službe za informisanje ili politički konsultant za ili u interesu stranog pokrovitelja
- Unutar SAD obezbjeđuje, prikuplja, distribuira ili isplaćuje priloge, zajmove, novac ili druge stvari od vrijednosti za ili u interesu stranog pokrovitelja
- Unutar SAD zastupa interese stranog pokrovitelja pred bilo kojom institucijom ili zvaničnikom/com Vlade SAD-a, kao i
- Bilo koja osoba koja se slaže, pristaje, pretpostavlja ili potvrdi da djeluje, ili sebe smatra, bez obzira na to da li je uspostavljen ugovorni odnos, agentom stranog pokrovitelja onako kako je ovaj pojam definisan u tački (1) ove podsekcije”
Iako je FARA originalno davala dosta široke definicije stranih pokrovitelja i stranih agenata, ovaj zakon je izmijenjen 1966. godine, tako da je definicija stranog agenta sužena na one osobe koje se bave lobiranjem, to jest “rade u interesu stranih država koje nastoje da ostvare ekonomsku ili političku korist utičući na donošenje odluka u strukturama vlasti u SAD”. Nakon ove promjene, nije zabilježen nijedan uspješan sudski slučaj pokrenut protiv neke organizacije zbog nepoštovanja FARA-a.
Tvrdnja da se radi o “američkom zakonu o nevladinim organizacijama” je, dakle, netačna, jer se on ne odnosi na civilni sektor kao takav, već na ona fizička i pravna lica koja se bave lobiranjem u korist stranih vlada/država. Primjeri lobističkih organizacija koje su registrovane u skladu sa ovim zakonom su, recimo “Invest Northern Ireland”, ”Japan National Tourism Organization”, “Netherlands Board of Tourism and Conventions” i sl. organizacije koje se uglavnom bave zastupanjem ekonomskih interesa drugih država.
Posebno je ironična činjenica da je upravo SNSD-ova vlada na lobiranje u Americi potrošila 3.908.775 dolara samo u 2012. godini, po čemu je bila na četvrtom mjestu po visini sredstava potrošenih u te svrhe (ispred nje su se nalazile samo Rusija, Velika Britanija i Švajcarska – države sa neuporedivo jačom finansijskom moći od BiH, a pogotovo RS), a ovaj podatak dobijen je upravo na osnovu evidencije o stranim lobistima koja se vodi na osnovu FARA zakona.
Tako imamo potpuno paradoksalnu situaciju da Dodik navodno kopira “američki zakon” – koji se ne odnosi na neprofitne organizacije, nego na lobiranje – optužujući SAD za licemjerje jer “finansira prevrate i revolucije” a istovremeno čvrsto kontroliše strane uticaje na svojoj teritoriji; dok sa druge strane ulaže ogroman novac upravo u lobiranje na teritoriji SAD.
Pogledajmo sada kako je pandan “stranog agenta” definisan u kontekstu nevladinih organizacija u nacrtu zakona koji su predložili poslanički klubovi vladajućih stranaka u RS:
1) neprofitne organizacije su organizacije koje u cijelosti ili djelimično finansiraju druge države, njihovi organi ili njihovi ovlašteni zastupnici, međunarodne i strane organizacije, strani državljani ili registrovane nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva, a koje su registrovane kao udruženja građana u skladu sa zakonom,
2) lice je fizičko i pravno lice,
3) strani subjekat podrazumijeva:
- vladu, izvršni organ druge države ili stranu političku stranku,
- fizičko lice koje nema državljanstvo Bosne i Hercegovine i prebivalište u Bosni i Hercegovini,
- pravno lice ili grupu pravnih lica koja su organizovana po propisima druge države ili koja imaju sjedište u drugoj državi,
4) službenik stranog subjekta je svako lice koje radi kao službenik, predstavnik ili u drugoj funkciji vrši poslove po naredbi, zahtjevu ili uputstvu stranog subjekta, lice čiju aktivnost posredno ili neposredno nadzire, usmjerava, finansira ili subvencioniše u cijelosti ili u najvećem dijelu strani subjekat ili lice koje je neposredno ili preko drugog lica angažovano u Republici Srpskoj na političkim aktivnostima u interesu stranog subjekta ili predstavlja interese stranog subjekta pred bilo kojom javnom institucijom
Tamo gdje FARA govori o stranim agentima, nacrt zakona govori o neprofitnim organizacijama i stranim službenicima, pri čemu ni jedan od ova dva pojma nije utemeljen u domaćem pravu. Za početak, neprofitna organizacija nije definisana izvorom finansiranja, već time da ne ostvaruje profit, što odgovara udruženjima čija osnovna svrha nije sticanje dobiti – kako je to već definisano članom 2. Zakona o udruženjima i fondacijama Republike Srpske:
Član 2.
Udruženje je u smislu ovog zakona, svaki oblik dobrovoljnog povezivanja više fizičkih ili pravnih lica radi unapređenja ili ostvarivanja nekog zajedničkog ili opšteg interesa ili cilja, u skladu sa Ustavom i zakonom, a čija osnovna svrha nije sticanje dobiti.
Fondacija je pravno lice koje nema svoje članstvo, koja se osniva radi upravljanja određenom imovinom u javnom ili zajedničkom interesu.
Udruženja i fondacije ostvaruju carinske, poreske i druge olakšice za svoj rad u skladu sa zakonom.
Uvođenje termina “neprofitne organizacije” u značenju “udruženja građana koja se finansiraju iz inostranstva” predstavlja stoga pravni nonsens i u koliziji je sa već postojećim zakonskim propisima. Ovo je takođe u neskladu sa Pravilima za izradu zakona i drugih propisa Republike Srpske (Službeni glasnik RS 24/14), u kojima se navodi:
Član 84.
Prilikom izrade teksta propisa predlagač je dužan da se pridržava sljedećih pravila:
1) u propisima se dosljedno koristi jedinstvena terminologija,odnosno termini sa već utvrđenim pravnim značenjem,
2) u tekstu propisa upotrebljavaju se riječi u njihovom uobičajenom značenju, da bi propis bio što razumljiviji i pristupačniji svakom građaninu,
3) strane riječi mogu se koristiti u propisu samo ako u domaćem jeziku ne postoje odgovarajuće riječi,
4) u propisu se mogu koristiti stručni izrazi iz grane djelatnosti na koju se propis odnosi,
5) ako je potrebno da se izmijeni ustaljeni smisao nekog termina, odnosno izraza, u osnovnim odredbama propisa (objašnjenje pojedinih izraza) treba da se objasni kakav smisao određeni izraz ima u propisu,
6) kada se u propis uvodi novi pojam, on mora biti u osnovnim odredbama jasno definiran, kako po sadržaju, tako i po obimu.
Iako u ovom nacrtu jeste dato “objašnjenje” novog značenja termina “neprofitna organizacija”, ono je u neskladu sa definicijom udruženja kakva je data u Zakonu o udruženjima i fondacijama RS, jer implicira da pravni status udruženja ili fondacije zavisi od izvora finansiranja.
Pravni haos se tu, međutim, ne završava, s obzirom da Republika Srpska ima instituciju “organizacija od javnog interesa” – udruženja kojima je odlukom Vlade dat poseban značaj i status, zbog čega se u nekim pitanjima ove organizacije tretiraju kao javne institucije. Neke od tih organizacija takođe dobijaju donacije i sarađuju sa partnerima iz inostranstva, ali se njihovo poslovanje sa “stranim subjektima” reguliše Zakonom o donacijama u javnom sektoru, koji potpuno drugačije tretira inostrane izvore finansiranje od predloženog Zakona o javnosti rada neprofitnih organizacija. Naime, prema Zakonu o donacijama u javnom sektoru, donacija se tretira kao ono što jeste – donacija, a ne kao osnov za mijenjanje pravnog statusa organizacije koja ih prima, ili uspostavljanja statusa “službenika stranog subjekta”:
Član 2.
Donacija je, u smislu ovog zakona, ustupanje i preuzimanje predmeta donacije bez naknade, u cilju ulaganja u dobra u opštoj upotrebi i obavljanje djelatnosti od opšteg interesa u oblastima: privrede i privrednog razvoja, nauke, tehnologije i informacionog sistema, zdravstva, prosvjete, sporta, kulture, vjera, javnog informisanja, socijalne zaštite, zaštite na radu, društvene brige o djeci, boračke i invalidske zaštite, zaštite ljudskih prava, zaštite prirodnih bogatstava i životne sredine, djelatnosti republičkih organa uprave, jedinica lokalne samouprave, kao i drugih djelatnosti od javnog interesa utvrđenih zakonom (u daljem tekstu: donacija).
Navedimo, recimo, primjer Saveza opština i gradova Republike Srpske, koji ima status organizacije od javnog interesa. Savez većinu svojih projekata implementira u saradnji sa stranim donatorima/partnerima, među kojima su i strane vlade (poput, recimo, Kraljevine Norveške) ali i u partnerstvu sa institucijama Republike Srpske (posebno je zanimljivo da sa istim partnerima sarađuju i same institucije vlasti u Republici Srpskoj – na stranici Narodne skupštine nalazi se, recimo, logo OSCE-a, premda nije objašnjeno u kom kontekstu i iz kojih razloga). Postavlja se pitanje kako bi, recimo, ovo udruženje moglo da pomiri status “neprofitne organizacije” koji bi dobilo po novom zakonu, sa statusom organizacije od javnog interesa – na čije se finansijske transakcije primjenjuje Zakon o donacijama u javnom sektoru?
Tako bi se usvajanjem ovog zakona stvorila dvostruka diskriminacija onih udruženja koja se finansiraju od bilo kakvih donacija iz inostranstva, čiji bi se uposlenici zbog toga proglasili “stranim službenicima” i izložili dodatnim kontrolama i represivnim mjerama (o kojima će biti riječi kasnije), dok bi se udruženja od javnog interesa i institucije Republike Srpske mogle nesmetano da vrše takve transakcije za iste ili slične aktivnosti – čak i kada one uključuju iste donatore, kao što često i jeste slučaj.
Dodatni problem je upravo definisanje “službenika stranog subjekta” kao uposlenika svake organizacije koja prima bilo kakve donacije iz inostranstva. To bi značilo da je osoba zaposlena u organizaciji koja prima donacije od više donatora iz različitih zemalja i/ili međunarodnih organizacija (što, takođe, često jeste slučaj), istovremeno uposlenik/ca svih tih država i/ili međunarodnih organizacija. Kako bi se to odrazilo na pravni status i radna prava takve osobe, te kako bi “strani subjekti” koji doniraju rad organizacije reagovali da im neko saopšti da su odjednom dobili desetine novih “službenika” zato što su, recimo, finansijski podržali Udruženje poljoprivrednika – pitanja su na koje vjerovatno ne bi znali da odgovore predlagači ovog zakona ili, kako ih je Milorad Dodik indikativno nazvao – “njegova ekipa”.
I ponovo, ako uporedimo kako je definisan službenik u javnom sektoru sa definicijom “stranog službenika u neprofitnoj organizaciji”, vidjećemo u kojoj mjeri je ovakva definicija u neskladu sa onom koja se koristi u državnoj upravi.
Zakon o administrativnoj službi u upravi Republike Srpske u Članu 4 definiše državnog službenika na sljedeći način:
Član 4.
Državni službenik je lice koje je zaposleno u državnom organu. Ministri i zamjenici ministara nisu državni službenici u smislu ovoga zakona i njihov pravni status se uređuje drugim propisima.
Zakon o državnim službenicima RS, pak, ima sljedeće provizije:
Član 2.
(2) Državni službenik je lice sa visokom stručnom spremom koje je zaposleno u organu republičke uprave i obavlja poslove osnovne djelatnosti organa republičke uprave. Izuzetno, državni službenik je i lice sa završenom višom i srednjom stručnom spremom u skladu sa Uredbom Vlade iz člana 27. stav 2. ovog zakona.
Tako ispada da bi RS “prisilno dodijelila” službenike stranim državama i organizacijama, i to po potpuno različitim kriterijima od onih koje primjenjuje na sopstvene službenike, s obzirom da “službenici stranog subjekta” svakako nisu zaposleni u organima uprave drugih država ili međunarodnih organizacija.
Dodatni problemi javljaju se kada se pogleda definicija političkog djelovanja u nacrtu zakona:
Političko djelovanje
Član 3.
(1) Političko djelovanje neprofitnih organizacija u smislu ovog zakona podrazumijeva učešće u predizbornoj kampanji političkih stranaka i kandidata, prikupljanje sredstava za političke stranke i kandidate, finansiranje kandidata, odnosno političkih stranaka i sprovođenje političke aktivnosti u cilju formiranja javnog mnjenja radi postizanja političkih ciljeva.
Sama ova odredba je besmislena, jer je Zakonom o udruženjima i fondacijama već zabranjeno političko djelovanje u smislu učešća u aktivnostima političkih stranaka, kako se navodi u sljedećem članu:
Član 3.
Udruženja i fondacije samostalno određuju svoje ciljeve i delatnosti u skaldu sa Ustavom i zakonom.
Statut i delovanje udruženja i fondacije ne mogu biti suprotni ustavnom poretku niti usmereni na njegovo nasilno podrivanje, raspirivanje nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti ili diskriminacije zabranjene Ustavom i zakonom.
Ciljevi i delatnost udruženja i fondacija ne mogu uključivati angažovanja u predizbornoj kampanji političkih stranaka i kandidata, prikupljanje sredstava za političke stranke i kandidate i finansiranje kandidata, odnosno političkih stranaka.
Dalje, nejasno definisano “formiranje javnog mnjenja” i “postizanje političkih ciljeva” ostavlja širok prostor za tumačenja, koja se mogu primjeniti na bilo koju javna aktivnost, posebno ako se odnosi na političku scenu. To bi značilo da se bilo koji monitoring rada vlasti može tumačiti kao “aktivnost u cilju formiranja javnog mnjenja radi postizanja političkih ciljeva” i proglasiti učešćem u kampanji opozicionih stranaka. Ovo je takođe u suprotnosti sa pravilima za izradu pravnih propisa, koja govore da zakonska terminologija mora biti jasna i nedvosmislena.
“Zakonodavci” su se, međutim, pobrinuli da stvar bude još besmislenija, uvođenjem termina “neprofitna politička organizacija” koji se nasumično javlja u tekstu umjesto termina “neprofitna organizacija”. “Neprofitna politička organizacija” u samom zakonu nije nigdje definisana, već se sporadično koristi kao zamjena za termin “neprofitna organizacija”, očito sa namjerom da izjednači ova dva pojma, a da ne mora ulaziti u objašnjavanje toga šta bi zaista bila “neprofitna politička organizacija”. Ovu nedosljednost (za razliku od onih pobrojanih ranije u ovom tekstu) istakao je čak i Republički sekretarijat za zakonodavstvo, koji je u svom mišljenju o zakonu naveo sljedeće:
II USKLAĐENOST SA USTAVOM, PRAVNIM SISTEMOM I PRAVILIMA NORMATIVNOPRAVNE TEHNIKE
(…)
Ovaj sekretarijat mišljenja je da je predlagač kod određivanja ministarstva nadležnog za nadzor zakonitosti rada neprofitnih organizacija trebalo da ima u vidu da prema Zakonu o udruženju i fondacijama nadzor nad zakonitošću rada udruženja i fondacijama vrši i vodi jedinstven registar Ministarstvo uprave i lokalne samouprave, zbog čega je potrebno pribaviti mišljenja Ministarstva uprave i lokalne samouprave i Ministarstva pravde.
Isto tako, smatramo da propisivanje neoslobađanja od carinskih, poreskih i drugih olakšica neprofitnih organizacija koje se bave političkim djelovanjem nije predmet ovog, već drugih zakona kojim je ta materija regulisana (član 7).
Takođe, naziv zakona ne odražava sadržinu njegovih rješenja, jer je uočena nedosljednost u korišćenju termina neprofitne organizacije u nazivu zakona i neprofitne političke organizacije u tekstu zakona.
Zavrzlama oko nadležnosti različitih ministarstava za nadzor nad radom nevladinih organizacija – koju je u svom mišljenju istakao i Republički sekretarijat za zakonodavstvo – dodatno se pogoršava kada se pogledaju odredbe o inspekcijskom nadzoru nad “neprofitnim (političkim) organizacijama”:
Glava VI
INSPEKCIJSKI NADZOR
Nadzor nad zakonitošću rada
Član 17.
Nadzor nad zakonitošću rada neprofitne političke organizacije vrši Ministartstvo pravde i nadležni inspekcijski organ.
Godišnji inspekcijski nadzor
Član 18.
Redovan inspekcijski nadzor nad zakonitošću rada neprofitne političke organizacije vrši se jednom godišnje.
Iako su procedure za praćenje zakonitosti rada nevladinih organizacija već propisane Zakonom o udruženjima i fondacijama, ovaj bi zakon uveo dodatni redovni inspekcijski nadzor onim organizacijama koje dobijaju donacije iz inostranstva, sa očitom namjerom da im oteža rad putem nametanja birokratskih procedura kroz koje niko drugi ne mora da prolazi. No, još je veći problem član 19, koji uvodi i institut “vanrednog inspekcijskog nadzora”:
Vanredni inspekcijski nadzor
Član 19.
Izuzetno, vanredni inspekcijski nadzor nad zakonitošću rada neprofitne organizacije sprovodi se po:
1) predstavkama građana,
2) pravnih lica,
3) javno dostupnih informacija ili
4) kada to traže organi iz člana 15. tačka 2) ovog zakona.
Može se zaključiti da upravo ovaj član izražava glavnu namjeru zakonodavca – neograničeno opstruiranje rada svih “nepodobnih” organizacija. Na osnovu ovog člana (koji je jednako dvosmislen i neprecizan kao i prethodni), bilo bi dovoljno da bilo koji medij koji je naklonjen vladajućim partijama u RS objavi huškački tekst o nekoj organizaciji – kakvih je do sada bilo mnogo – i da se na osnovu takve “javno dostupne informacije” pokrene vanredni inspekcijski nadzor. A u slučaju da se rečena organizacija protiv takvog “nadzora” pobuni, dočekao bi je član 20. koji govori da organizacija koja “ne dozvoli nadzor nad zakonitošću rada” može biti kažnjena kaznom u visini od 1.000 do 5.000 KM.
Da zaključimo: u proteklih pet mjeseci, otkada je formiran, aktuelni saziv Narodne skupštine Republike Srpske usvojio je svega 5 novih zakona, među kojima i već pomenuti Zakon o javnom redu i miru. Ukoliko usvoji i ovaj zakon, NSRS će se moći “pohvaliti” gotovo nikakvim rezultatima na svim ostalim poljima i odličnim rezultatima na polju gušenja građanskih sloboda, a prvenstveno slobode govora i javnog udruživanja.
Kako će pri tome premostiti sve pravne nedosljednosti, kontradikcije, nedorečenosti i nelogičnosti, vidjećemo ukoliko se ovaj zakonski “paprikaš” na kraju ipak usvoji.