A
utorica: Jelena Granzov, studentkinja Pravnog fakulteta Univerziteta Istočno Sarajevo
Državna vlast predstavlja specifičan oblik vlasti. Karakterišu je institucionalna moć, sveobuhvatnost i političnost. Zasniva se na normativnim pretpostavkama čiji autoritet proizilazi iz volje naroda i društvenih organizacija. Dug razvoj prava ali i organizacija vlasti rezultovali su uspostavljanju sistema koji se u razvijenim i demokratskim državama pokazao kao najbolji način organizovanja.
Podjela vlasti rezultat je demokratije s ciljem sprječavanja koncentrisanja vlasti u rukama pojedinaca. Načelo podjele vlasti je temelj organizacije državne vlasti i odnosa između tri grane vlasti (izvršne, zakonodvne i sudske). Sve tri državne vlasti moraju da budu samostalne ali i da se uzajamno kontrolišu i ograničavaju.Razvoj demokratije pokazuje tendenciju jačanja uloge suda. Jačanje sudske vlasti najbolji je odraz razvoja svjesti gradjana koji svoj epilog ima u uspostavljanju nezavisnog i i nepristrasnog sudstva.
Sudsku vlast kao jednu od tri grane vlasti u Bosni i Hercegovini vrše sudovi na principu dvostepenosti.Organizovani su kao osnovni(opštinski), kantonalni(okružni) i vrhovni sudovi. Sud BiH je specifičan sud koji predstavlja izuzetak od ovog sistema sudske vlasti. Njegova struktura definiše se kao sui generis struktura, a nadležnost kao specifična.
Sud BiH regulisan je Zakonom o Sudu BiH . Na osnovu Zakona o Sudu BiH sud ima krivičnu, upravnu i apelacionu nadležnost, pa je shodno navedenim nadležnostima članom 10. Zakona o Sudu BiH propisana organizacija suda. Sud ima opštu sjednicu i tri odjeljenja. Sudska odjeljenja su: krivično odjeljenje, upravno odjeljenje i apelaciono odjeljenje(uključujući nadležnost po žalbi u postupku provodjenja izbora). Krivično odjeljenje i Apelaciono odjeljenje imaju po tri odjela u skladu sa odredbama ovog zakona. Poslovnikom Suda je propisano da je predsjednik Suda nadležan da sudije raspoređuje na opšte i posebne zadatke u bilo koje odjeljenje, vijeće ili predmet osim ako zakonom nije drugačije propisano.
Princip dvostepenosti predstavlja jedno od osnovnih ustavnih načela i tekovinu prava. Dvostepenost sudskog postupka je uslov da stranka, nezadovoljna odlukom prvostepenog suda može koristiti pravo na žalbu,o kojoj će odlučivati viši sud, i na taj način osporavati odluku suda kao jedno od osnovnih ustavnih prava.Garantovanje ovog načela ima za cilj da se omogući otklanjanje propusta prilikom donošenja sudskih odluka i ispravljanje eventualnih nezakonitosti odluka prvostepenih sudova.Ovo načelo određeno je i međunarodnim aktima i to Međunarodnim paktom o građanskim i političkim pravima i Evropskom konvencijom o ljudskim pravima. Članom 14. tačka 5. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima jasno je predviđeno da svako ko je „proglašen krivim za neko djelo ima pravo da proglašenje njegove krivnje i kazne ispita viši sud u skladu sa zakonom“.
Članom 9. Zakona o Sudu BiH propisana je Apelaciona nadležnost tog Suda pa je prema članu 9. Sud nadležan da odlučuje po žalbama protiv presuda ili odluka koje donese Krivično odjeljenje ovog Suda, žalbama protiv presuda ili odluka koje donese Upravno odjeljenje ovog Suda, vanrednim pravnim lijekovima protiv pravosnažnih odluka koje su donijela odjeljenja Suda osim zahtjeva za ponavljanje postupka.
S obzirom na naprijed izloženo postavlja se pitanje da li je Zakonom o Sudu BiH narušeno načelo dvostepenosti u pravom smislu te riječi i na način kako je to određeno Ustavom BiH kao i međunarodnim aktima te da li je narušavanjem ovog principa dovedena u pitanje nezavisnost sudija Suda BiH?
Princip sudijske nezavisnosti nije zamišljen kao privilegija nosilaca sudijske funkcije, nego kao pravo građana inspirisano ciljem zaštite pojedinca od zloupotrebe moći. Nezavisnost pripada sudstvu kao instituciji ali i svakom pojedinom sudiji.
Stranke koje učestvuju u postupcima pred Sudom BiH imaju pravo žalbe na odluke koje donose odjeljenja Suda i time je djelimično ispunjen princip dvostepenosti ali nemaju pravo da o njihovim žalbama odlučuje viši sud već samo jedno odjeljenje istog suda.
Postojanje specijalnih sudova kao što je Sud BiH nije strano i u drugim državama. Srbija i Hrvatska imaju specijalne sudove za ratne zločine ali po žalbama na odluke ovih sudova odlučuju Vrhovni sudovi, a ne posebna odjeljenja specijalnih sudova. Da bi se u potpunosti zadovoljio princip dvostepenosti Apelaciono odjeljenje bi se trebalo organizovati kao poseban viši sud. U pravnom sistemu Bosne i Hercegovine pod višim sudom podrazumjeva se sud koji ima zakonom propisanu nadležnost, strukturu kao i internu organizaciju. Formiranjem Apelacionog suda pojačala bi se nezavisnost i nepristrasnost sudija.
Članom 11. Zakona o Sudu BiH je propisano da je predsjednik Suda odgovoran između ostalog za imenovanje sudija u različita odjeljenja i vijeća, osim ako je drugačije propisano ovim zakonom, za određivanje zamjene za sudiju u slučaju izuzeća sudije kako se dogovori na opštoj sjednici Suda… Postavlja se pitanje da li ovako formulisano zakonsko rješenje narušava institucionalnu, a samim time i individualnu nezavisnost sudija?
Sudija Suda BiH Branko Perić takođe navodi da nepostojanje stalnih apelacionih vijeća i nepostojanje objektivnog mehanizma dodjele predmeta koji će osigurati pravo na prirodnog sudiju jasno ukazuje na preveliku moć predsjednika Suda koja objektivno ugrožava nezavisnost sudija i predstavlja vidljiv mehanizam unutrašnjeg pritiska kome su sudije izložene. Godišnji raspored sudija koji predsjednik donosi u praksi se najvećim dijelom ne primjenjuje pa time ostavlja mogućnost za brojne manipulacije. Perić takođe navodi da na Apelaciju dolaze predmeti u kojima su sudije apelacionog odjeljenja postupale kao sudije za prethodni postupak i sudije za predhodno saslušanje, zbog čega se moraju izuzimati[i].
Zakonom o Sudu BiH je propisana organizacija i struktura Suda ali nije propisan način izbora sudija na pojedina odjenjenja u Apelaciono vijeće. Tu raspodjelu vrši predsjednik Suda svojom odlukom bez jasno propisanih i određenih kriterija što opet otvara pitanje nezavisnosti i nepristrasnosti sudija.
Prilikom izbora sudija Visoko Sudsko i Tuzilačko Vijeće BiH cijeni kako stručnost sudija tako i njihove moralne kvalitete pa nema sumnje da su sudije Suda BiH nepristrasne i nezavisne u svom radu ali obzirom na organizaciju Suda BiH i narušen princip dvostepenosti, percepcija javnosti bi mogla biti drugačija.
Ovaj tekst je isključiva odgovornost autora/ice, te ne označava nužno i stavove Inicijative za monitoring EU integracija u BiH
[i] Struktura Suda Bosne i Hercegovine i međunarodni dokumenti o ljudskim pravima