Tekst prenosimo iz dnevnih novina Oslobođenje, objavljenih dana 5.6.2017. broj 25333
Ulaskom u EU dobijamo puno, to je najbolje organizovani vid društva u dosadašnjoj evropskoj povijesti, kaže Dževad Drino, profesor zeničkog Prava
Razgovarao: MIRZA DAJIĆ
Kako gledate na funkcionalnost ustroja BiH i aktuelnu politiku u našoj zemlji?
Da je današnja dejtonska država Bosna i Hercegovina nefunkcionalna i da je sadašnji sistem neprihvatljiv za sve stanovnike, o tome postoji konsenzus. Razilazimo se oko načina šta je to što bi trebalo promijeniti i na koji način. Ustavni sistem je rezultat ratnih dešavanja i uticaja međunarodne zajednice. Unutrašnji ustroj ne odražava historijski normalni razvoj, kao što odražava ustroj jedne Belgije. Kantoni Švicarske potiču s kraja 13. stoljeća, kada je počelo njihovo udruživanje.
Bez ucjena
Regije i savezne države unutar SR Njemačke su nešto drugo u odnosu na naše današnje unutrašnje ustrojstvo. Nešto što je za nas značajno, što se često svjesno ili nesvjesno zanemaruje, jeste sam kontinuitet teritorije. BiH je jedna od rijetkih zemalja u regiji koja nije puno mijenjala svoj teritorij. Osim teritorijalnog, postoji i kontinuitet imena. Prvo pominjanje Bosne je od izvora u Barskom rodoslovu, Popu Dukljaninu, od Ivana Kinama, bizantskog istoričara, preko Bosanskog kraljevstva. U toku osmanskog perioda zadržava se i samo ime kroz Bosanski sandžak, kasnije Bosanski pašaluk, odnosno ejalet. Bosna je posebna određenica unutar Kraljevine Jugoslavije i Socijalističke Republike i to je nešto što traje. Imena drugih socijalističkih republika unutar bivše Jugoslavije se povremeno gube.
Promjene podrazumijevaju konsenzus svih naroda i narodnosti u BiH. Ne mogu se raditi po sistemu ucjenjivanja. Ako ne prođe naš prijedlog, mi se vraćamo na to i to, sistem je ucjenjivanja koji moderna politička znanost ne trpi. Snaga argumenata je nešto što se mora uvažavati, a ne argumenti snage, kako bi često rekao i napisao hroničar u Oslobođenju, teolog Mustafa Spahić Mujki.
U situaciji usaglašavanja domaćeg pravnog zakonodavstva sa EU, postoji li opasnost potiranja pravnih vrijednosti u BiH?
Usaglašavanje sa pravnim tečevinama Evropske unije, kako cijeli proces mi pravnici zovemo, nešto je što zahtijeva obrazloženje. Prije svega, zašto EU? Što smo svi poletjeli da idemo u EU? Šta dobijamo, a šta gubimo ulaskom u EU? Ono što dobijamo zaista je jako puno, a gubimo malo, skoro ništa. To je najbolja zajednica koja je organizovana na tlu Evrope, u kojoj države članice već 50 i više godina međusobno ne ratuju, gdje razvijaju privredne i sve druge odnose. To je nešto što predstavlja najbogatije društvo i najbolje organizovani vid društva u dosadašnjoj evropskoj povijesti. Jeli nama mjesto tamo? Aspolutno. Trebamo se boriti svim snagama i sredstvima da uđemo u to društvo i to je nešto što je zadatak nas pravnika. Evropska kultura podrazumijeva nešto što je u prvom redu vidna sekularnost i ima jednu istaknutu autonomiju u odnosu na one kulture koje su zasnovane na moralu. Tu mislim na kulture Istoka. Naš pravni sistem, odnosno pravna tradicija BiH, počiva takođe na kontinentalnom pravnom sistemu, gdje dolazi i do upliva nekih drugih kultura, prije svega, anglosaksonskih, naročito u ovom postdejtonskom periodu. Ti uplivi su najveći u domenu krivičnog prava i krivičnog postupka. Tu je sporazum o priznanju krivice. Teško je objasniti majkama iz Srebrenice, primjerice, zašto mi moramo sklapati sporazum o priznanju krivice sa nekim ratnim zločincem. To je jedan savremeni institut, koji je u mnogome dao doprinos razvoju krivičnog prava. Dolazi se do brze pravde, zadovoljen je princip ekonomičnosti, a sama presuda se obrzo obnaroduje.
Da li su i u kojoj mjeri na univerzitetima u našoj zemlji zanemarene klasične discipline kao što su istorija, filozofija, klasični jezici i umjetnost?
Pošto radim na prvoj godini studija Pravnog fakulteta u Zenici, gdje predajem predmete Rimsko pravo i Komparativna pravna istorija, imam dosta dobar uvid u onaj fundus znanja sa kojim dolaze brucoši. Moram priznati da je, nažalost, on svake godine sve lošiji. Umjesto da nakon poratnog sistema studenti dolaze sa većim kvantumom znanja, događa se suprotno. Dolaze sa sve slabijim znanjem, pogotovo iz tih klasičnih disciplina. Sa aspekta mojih predmeta, vidljivo je nepoznavanje latinskog jezika, tačnije neučenja jezika. Latinski i grčki su jezici civilizacije, jezici nauke, jezici Evrope. Onaj ko ne poznaje latinski jezik, teško se snalazi na studijama ne samo prava u cijeloj Evropi, nego i na studijama medicine, farmakologije, stomatologije, veterine, šumarstva, gdje se takva znanja traže. Poslao sam prijedlog Upravi za obrazovanje i nauku Rijaseta Islamske zajednice BiH da uvedu latinski jezik u nastavne planove i programe medresa. Iz dosadašnje prakse sam vidio da studenti koji dolaze na Pravni fakultet sa završenom medresom ne znaju latinski jezik i da imaju slaba predznanja iz predmeta koje stavljamo u društvene nauke. Zvog toga sam poslao inicijativu, s ciljem da se proširi kvantum znanja tog profila djece. Za razliku od medresa, katolički školski centri u BiH imaju vidan napredak u domenu klasičnih nauka, a stanje kod izučavanja klasičnih jezika je znatno bolje. Mislim da bi rad pedagoških zavoda, dakle, nadzor, nad realizacijom nastave u srednjim školama trebao biti daleko bolji, jer je vidljivo da brucoši dolaze sa različitim koeficijetima znanja i to je nešto što treba otkloniti.
Udžbenik „Balkan – historija države i prava“ uskoro ide u štampu. Koja saznanja su se stekla ovim istraživanjem?
Od Internacionalnog univerziteta u Sarajevu samo dobio zamolbu da za potrebe studija njihovog univerziteta i Pravnog fakulteta uradim taj udžbenik. Provjerom na svim pravnim fakultetima u okruženju saznao sam da udžbenika takvog naziva nema. Bio mi je to svojevrstan izazov, tim više što na Balkanu postoji 16 različitih instituta i popriličan broj zasebih studija koji su posvećeni kulturi civilizacije ovog prostora. Balkan obuhvata 11 država, oko 136 miliona stanovnika, gdje su najbrojniji Južni Slaveni, a najrašireniaj zajednica pravoslavno kršćanstvo. Postoji šarenilo od 141, a po nekim autorima čak 163 različite etničke zajednice na ovom tlu koje je postojbina i najstarije civilizacije u Evropi, grčke, odnosno helenske. Postojbina je i najvećeg evropskog vojskovođe Aleksandra Velikog, ali i prostor na kojem je rođen sam pojam Evrope. Prihvatajući se istraživanja, došao sam do nekakvih spoznaja. Jedna je da svaka država osim jedine multietničke zemlje na tlu Balkana, a to je BiH, ima vlastitu „veliku“ kartu.
Žal nacionalista
Tako recimo, Grčka ima tzv. Megali ideju koja obuhvata gotovo cijeli Balkan, velika Bugarska obuhvata gotovo cjelokupan jug Balkana, a velika Srbija je ideja koja se proteže od Načertanija Ilije Garašanina, do modernog memoranduma Srpske akademije nauka i umjetnosti. Ideje velike Hrvatske i velike Albanije su bile i u periodu 2. svjetskog rata kao kratkotrajne tvorevine. Velika Makedonija je antički pojam, međutim on se upotrebljava i u modernom nacionalizmu koji je prisutan ovdje, sa prijestonicom, ne u Peli antičkoj, nego u današnjem Skoplju. Kolege iz Crne Gore su mi zamjerile što sam rekao da postoji ideja o velikoj Crnoj Gori. Ponudio sam im tekst vladike II Petra Petrovića Njegoša. Savremeni pokret unutar razvoja današnje Turske mnogi tumače na Balkanu kao novi osmanizam, kao nacionalistički žal za starim sultanskim vremenima. Nešto što predstavljaju nacionalni mitovi predstavlja i i prokletstvo Balkana. Granice na Balkanu, bojim se još nisu definitivne.