Autorica: Amila Kurtović
Bosna i Hercegovina je prepoznata kao potencijalna kandidatkinja za članstvo u Evropskoj uniji na Solunskom samitu predstavnika EU i država zapadnog Balkana, održanom prije četrnaest godina. Od tada su EU i BiH zaključile više sporazuma – od Sporazuma o olakšicama kod izdavanja viza, Privremenog sporazuma o trgovini i trgovinskim pitanjima, do Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Nakon što je optimizam po pitanju implementacije presude Sejdić i Finci splasnuo, EU je na osnovu britansko-njemačke inicijative za pokretanje i ubrzanje procesa evropskih integracija u BiH krajem 2014. godine definirala obnovljeni pristup prema BiH koji fokus stavlja na društveno-ekonomske reforme. Time je omogućeno stupanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju u junu 2015. godine.
15. februara 2016. godine BiH je podnošenjem formalnog zahtjeva za članstvo u Evropskoj uniji predsjedništvu Vijeća EU preduzela prvi korak ka dobijanju statusa države kandidatkinje. Nakon toga je Vijeće zatražilo od Evropske komisije da pripremi avis, odnosno mišljenje o sposobnosti i spremnosti BiH za članstvo u EU. To mišljenje se izrađuje na temelju analitičkog instrumenta politike proširenja EU, tzv. Upitnika koji je BiH uručen u decembru 2016. godine, a sadrži 3242 pitanja čiji je cilj dati pregled političkog, pravnog, ekonomskog i administrativnog sistema države. Naredni korak ka pristupanju Evropskoj uniji bi bio dostavljanje odgovora Evropskoj komisiji na Upitnik, sa kojim je BiH u opetovanom zakašnjenju. Naime, prekoračena su čak tri roka za popunjavanje i dostavljanje Upitnika Evropskoj komisiji: prvi je istekao u junu, drugi u septembru 2017. godine, a posljednji 15. decembra 2017. godine, više od godinu dana nakon uručivanja Upitnika Bosni i Hercegovini. Pri tome je važno naglasiti da rokove o kojima je riječ nije nametnula Evropska unija, kao na primjeru država iz regije, već su sve njih odredile državne institucije. Kroz proces mehanizma koordinacije odgovore institucija vlasti usaglašavaju oformljene radne grupe za evropske integracije. Upravo to (ne)usaglašavanje se identificira kao ključni problem u procesu davanja odgovora na Upitnik, zbog čega se postupak dalje prosljeđuje višim tijelima u sklopu mehanizma koordinacije: potkomisijama, Komisiji za evropske integracije, ministarskim konferencijama i u konačnici Kolegiju za evropske integracije, koji kao najviši organ mehanizma koordinacije u ovom momentu razmatra pitanja iz čak pet poglavlja Upitnika. Trenutno nije poznato koji je to rok BiH sada predvidjela za finaliziranje Upitnika, ali se javnosti predstavio podatak o 50 pitanja koja još uvijek nisu usaglašena iz političkih razloga, što ne ulijeva optimizam.
Za pristup EU je neophodno da Evropska komisija u mišljenju, izrađenom na temelju analize popunjenog Upitnika, zaključi da BiH ispunjava sve kriterije za prijem u članstvo EU. Evropsko vijeće je te kriterije formuliralo 1993. godine u Kopenhagenu, a potvrdilo 1995. godine u Madridu. Otud su kriteriji za pristupanje EU poznati kao Kopenhagenski i Madridski.
Kopenhagenski se kriteriji uobičajeno grupišu na sljedeće:
- politički kriteriji, koji obuhvataju stabilne institucije koje su garant demokratije, vladavine prava i ljudskih prava i sloboda, te zaštitu manjina;
- ekonomski kriteriji, koji podrazumijevaju funkcionalnu tržišnu ekonomiju koja je u stanju izdržati konkurencijski pritisak;
- pravni kriteriji, koji pretpostavljaju sposobnost države za preuzimanje i primjenu cjelokupnog zakonodavstva EU (uključujući preuzimanje i primjenu kako primarnog i sekundarnog prava, tako i sudske prakse Suda pravde Evropske unije, te svih sporazuma država članica i međunarodnih sporazuma zaključenih između država članica i EU, a koji su vezani za ostvarivanje ciljeva EU).
S druge strane, Madridski kriterij se odnosi na prilagođavanje nacionalne administrativne strukture uvjetima za postepenu i skladnu integraciju zemlje u EU.
Ukoliko Evropska komisija pozitivno ocijeni odgovore BiH na Upitnik, dat će Vijeću EU preporuku o tome da BiH odobri status kandidatkinje, a može utvrditi i datum za otvaranje pregovora o pristupanju. Ako se Vijeće EU jednoglasno složi o mandatu pregovora, pregovori između BiH i svih država članica EU se i službeno otvaraju.
Nakon formalnog otvaranja pregovora Evropska komisija će prvo provesti tzv. screening, odnosno ocijeniti će za svako poglavlje pregovora usklađenost zakonodavstva BiH sa pravnom stečevinom EU. Po završetku screening-a, Evropska komisija će u saradnji sa BiH sastaviti izvještaj o rezultatima za svako pojedinačno poglavlje pregovora, te dati preporuku za otvaranje sadržajnih pregovora o pristupanju zemlje EU, a konačna odluka po tom pitanju je u rukama Vijeća EU. Sadržajni pregovori podrazumijevaju pregovore u pojedinim poglavljima, u zavisnosti od ocjene spremnosti BiH date u screening fazi. Ta se poglavlja između ostalog odnose na slobodno kretanje robe, slobodu kretanja radnika/ca, pravo na poduzetništvo, intelektualno vlasništvo, konkurencijske politike, ruralni razvoj, sigurnost hrane i fitosanitarne politike, poreske politike, transport, energiju, pravosuđe, itd. Pri tome je važno naglasiti da se tek nakon uspješno zatvorenih poglavlja pregovora mogu otvoriti nova, a konačnu odluku o otvaranju sadržajnih pregovora donosi Vijeće EU.
Ukoliko dođe do uspješnog provođenja pregovora, Vijeće EU jednoglasno donosi odluku o pristupanju BiH Evropskoj uniji, nakon što za takav potez dobije pristanak Evropskog parlamenta, koji se daje većinom glasova članova Evropskog parlamenta, a ne većinom onih koji su glasali. Konačni korak ka članstvu u Evropskoj uniji podrazumijevao bi potpisivanje Ugovora o pristupanju BiH Evropskoj uniji sa tačno naznačenim datumom pristupanja, koji moraju ratificirati parlamenti svih država članica.