Politika proširenja Evropske unije danas ima snažniji zamah nego prethodnih godina, uz jasnu opredijeljenost Evropske komisije da tokom ovog mandata otvori vrata novim državama članicama. Uprkos pozitivnom okruženju za proširenje, u Bosni i Hercegovini i dalje nedostaje političke volje da se ovakva prilika pretvori u stvarne rezultate. To potvrđuje i najnoviji izvještaj Evropske komisije, koji jasno ukazuje na izostanak napretka u ključnim reformama, kao i na pogoršanje u pojedinim oblastima, posebno onim koje se odnose na ljudska prava i borbu protiv korupcije.
Upravo zato učesnici konferencije “Evropa zove – BiH na drugoj liniji”, održane u Sarajevu u organizaciji Transparency Internationala u BiH i Inicijative za monitoring evropskih integracija BiH, naglasili su da naredni period mora biti usmjeren na unapređenje transparentnosti i odgovornosti u ispunjenju preporuka Evropske komisije.
Istaknuta je potreba za depolitizacijom tehničkih procesa na evropskom putu, što smo imali priliku vidjeti u proteklim godinama. Prilikom ispunjenja preostalih zahtjeva za pristupanje pregovorima, uključujući Zakon o sudovima BiH i Zakon o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću, ključno je u potpunosti ispoštovati preporuke Venecijanske komisije i drugih relevantnih međunarodnih tijela. Ovaj proces se mora otvoriti prema javnosti kako bi se omogućilo smisleno učešće civilnog društva i drugih zainteresovanih aktera. Učesnici su posebno naglasili da se kompromisi ne smiju praviti na štetu vladavine prava i zaštite ljudskih prava, što se u prošlosti već dešavalo i imalo dugoročne posljedice po funkcionalnost institucija. Ovi minimalni standardi moraju postati prioritet i u porukama EU prema domaćim institucijama, kako bi se spriječila mogućnost političkih manipulacija evropskim putem u predizbornom periodu.
Učesnici su istakli da je prilikom imenovanja glavnog pregovarača važno osigurati puno poštivanje ustavnih nadležnosti, ali i voditi računa o stručnosti i iskustvu kandidata koji bi trebao govoriti u ime BiH. Istovremeno, potrebno je unaprijediti kapacitete i funkcionalnost postojećih institucija, uključujući Direkciju za evropske integracije i mehanizam koordinacije, te jasno definisati uloge svih uključenih aktera tokom procesa pregovora. Civilno društvo predstavlja značajan resurs za evropske integracije, zahvaljujući svojoj ekspertizi, dugogodišnjem praćenju reformi i rezultatima u oblastima vladavine prava, borbe protiv korupcije i zaštite ljudskih prava. Zbog toga civilno društvo treba biti uključeno u izrade javnih politika te njihovoj primjeni i nadzoru.
Prvi veliki test za ovakav pristup biće formiranje struktura za implementaciju Reformske agende u okviru Plana rasta za Zapadni Balkan. Inicijativa za monitoring evropskih integracija BiH već radi na mapiranju aktera i pripremi prijedloga modela konsultacija i uključivanja civilnog društva u ovaj proces. Od institucija BiH se očekuje da u potpunosti ispoštuju Uredbu o uspostavi Instrumenta za reforme i rast za Zapadni Balkan, koja jasno propisuje aktivno učešće civilnog društva, posebno u fazi nadzora provedbe reformi. Takođe je istaknuto da sadržaj Reformske agende mora biti dostupan javnosti, kako bi građani, mediji i organizacije civilnog društva mogli pratiti obaveze koje institucije preuzimaju i vrednovati njihov učinak. Iskustva partnerskih organizacija iz regiona pokazuju da transparentnost i kvalitetno informisanje doprinosi bržoj i uspješnijoj implementaciji reformi.
Zaključna poruka konferencije bila je da kapaciteti i volja za praćenje i podršku reformskom procesu na strani civilnog društva postoje, ali da je za stvarne rezultate potrebna i politička volja institucija da taj kapacitet prepoznaju i omoguće njegovo smisleno učešće u svim fazama reformi. Od institucija se očekuje da dokažu proevropsko opredjeljenje kroz usvajanje i dosljednu primjenu reformi, te unaprijeđenu komunikaciju prema javnosti, kako bi građani jasnije razumjeli konkretne koristi integracija Bosne i Hercegovine u EU.