Autor: Mirnes Sokolović
Jedna od tačaka u Strategiji Evropske unije za proširenje na Zapadnom Balkanu, koja je objavljena početkom 2018. godine, jeste i pitanje neriješenih graničnih sporova. U tom dokumentu zemljama u regiji preporučeno je da bi sve sporove trebale bezuslovno podnijeti “na obavezujuću, konačnu arbitražu”, a ta arbitraža bi se trebala primijeniti i ispoštovati u potpunosti prije prijema u EU, uzimajući je u obzir i prilikom pripreme Pristupnog sporazuma.
Jean Claude Juncker, predsjednik Evropske komisije, bio je također decidan naglasivši da “ovi problemi moraju biti riješeni prije pristupanja ili neće biti daljnjeg pristupanja”. Komisija u svom dokumentu kaže da politika proširenja EU-a “mora nastaviti izvoziti stabilnost, a ne uvoziti bilateralne sporove”.
Po sadašnjoj evidenciji i radovima stručnjaka postoji čitav niz problematičnih tačaka na bh. granicama. Između Bosne i Hercegovine i Hrvatske, naprimjer, koje dijele granicu dugu 1000 kilometara, sporno je područje kod Neuma, budući da su nadležni u Hrvatskoj naknadno pronašli dokumente koji pokazuju da su dva otočića, Veli i Mali Škoj, te vrh poluotoka Kleka hrvatski, iako su pripali BiH u originalnom Ugovoru o granici potpisanom u vrijeme Franje Tuđmana i Alije Izetbegovića[1]. Taj dogovoreni Ugovor iz 1999. godine između dvije države nikada nije ratifikovan zbog insistiranja Hrvatske na zatečenim avnojevskim granicama kojim se teritorija Bosne i Hercegovine, koja izbija na desnu stranu rijeke Une znatno umanjuje u hrvatsku korist, za nekih 40 hektara.
Iz bh. perspektive, posebno je, dakle, problematična tačka na Uni između Bosanske i Hrvatske Kostajnice. Prigovori bosanskohercegovačke strane, kako navode autori, odnose se na riječni otok na rijeci Uni koji se nalazi između dva navedena grada i staru tvrđavu koja se nalazi na desnoj obali rijeke Une. Problem je u tome što hrvatska strana tvrdi da sporno zemljište prema katastarskom premjeru pripada Hrvatskoj, a u Bosna i Hercegovini (odnosno entitetu Republici Srpskoj) insistiraju na poštovanju rješenja postignutih Dejtonskim mirovnim ugovorom iz 1995. godine, gdje je određeno da razgraničenje ide prirodnim tokom rijeke Une.
Na istom području problemi postoje i u donjem toku Une gdje katastarska granica između Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske prelazi na jednu ili drugu stranu na oko 19 mjesta, a na mnogo više mjesta odstupa od sredine korita rijeke Une. Dodatnu dimenziju problematici daje i činjenica što su preko 90% vlasnika zemljišta na desnoj obali Une koja se katastarski vodi u Republici Hrvatskoj državljani Bosne i Hercegovine, a i to je bio jedan od razloga zašto su članovi Državne komisije za granice Bosne i Hercegovine iz reda srpskog naroda predložili Vijeću ministara, Parlamentarnoj skupštini i Predsjedništvu BiH da ne prihvate ratifikaciju Ugovora o državnoj granici između Republike Hrvatske i Bosne i Hercegovine iz 1999. godine.
Što se tiče granice sa Srbijom, jedan od problema je nastao zbog meandriranja rijeke Drine nakon čega je došlo do odstupanja od granične linije između Semberije i Mačve, tako da se na teritoriji Bosne i Hercegovine našlo zemljište iz katastarskih opština u Srbiji, kao i na teritoriji Srbije zemljište iz katastarskih opština u BiH, što je uzrokovalo velike probleme poljoprivrednicima, čija imanja ostaju na suprotnim obalama rijeke.
Osim tog prirodnog faktora, posebnu težinu graničnim sporovima između BiH i Srbije daju i administritativni problemi na dijelu željezničke pruge Beograd-Bar, na području Međurječja i na dijelu HE “Zvornik” i “Bajina Bašta”. U pregovorima koji su vođeni između Bosne i Hercegovine i Srbije, kao rješenje spora, predložena je razmjena teritorija.
Problematika je posebno delikatna u pogledu hidroelektrana “Zvornik” i “Bajina Bašta”, koje su vlasništvo Republike Srbije, ali ih presijeca državna granica, koja vodi sredinom toka Drine, tako naprimjer da se generatori HE “Bajina Bašta” nalaze na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Pojedini stručnjaci za energiju i energetsku efikasnost smatraju da je pravo Bosne i Hercegovine na dio proizvedene električne energije iz ovih hidroelektrana, stoga je bila formirana i komisija koja je trebala pokrenuti aktivnosti oko diobenog bilansa električne energije, ali je njen rad u međuvremenu zaustavljen.
Također, željeznička pruga „Beograd-Bar“ između sela Jablanica u opštini Čajetina (Srbija) i Štrpci u opštini Rudo (Bosna i Hercegovina), kako pišu stručnjaci, na dužini od 12 km napušta teritoriju Srbije i prolazi kroz Bosnu i Hercegovinu, a kao rješenje je predloženo da se granična linija povuče duž pruge, uz kompenzaciju Bosni i Hercegovini teritorije iste površine na nekom drugom mjestu.
Između Bosne i Hercegovine i Crne Gore pregovori oko Ugovora o granici su trajali od decembra 2009. do augusta 2015. godine, kada je potpisan u Beču, a potpisivanjem ovog sporazuma Bosna i Hercegovina i Crna Gora su postale prve dvije države sa prostora bivše Jugoslavije koje su riješile pitanje granica. Taj sporazum ratifikovao je i parlament Crne Gore ratifikovao u decembru 2015., dok je Predsjedništvo Bosne i Hercegovine to uradilo u januaru 2016. godine.
Sudeći prema Strategiji o proširenju, Evropska komisija je opredijeljena da će BiH, na putu pristupanja Eu, bez odlaganja morati prevazići otvorena pitanja i riješiti sve granične sporove sa susjednim zemljama. Takvom opredjeljenju EU su, kako navode eksperti, doprinijela i negativna iskustva u pogledu nestabilnosti koja je nastala, naprimjer, između Slovenije i Hrvatske oko morske granice, tako da će se i obavezujuća rješenja sporova sa susjedima sada morati pronaći i provesti prije pristupanja Evropskoj uniji. U tom smislu pred nadležnim u BiH, početak rješavanja otvorenih graničnih pitanja sa Hrvatskom i Srbijom i brzi proces ratifikacije sporazuma na putu EU integracija, nameću se već sada kao prioritet.
[1] Amir Halilović i Alija Suljić. Granični (teritorijalni) sporovi BiH sa susjednim državama. U: Zbornik radova Prirodno-matematičkog fakulteta (svezak geografija), br. 12, Tuzla, 2016.